ინტელის ტრენინგი 9 დღე

ინტელის ცხრა დღიანი ტრენინგი პროექტებით სწავლება და ინტეგრირება მთლიანობაში ძალიან საინტერესო და ინფორმაციული იყო. ტრენინგზე მიღებული ინფორმაცია გამოსადეგია არა მხოლოდ პროექტების საწარმოებლად, არამედ ყოველდღიური გაკვეთილების დაგეგმვის პროცესში. ძალიან კარგი იყო პროექტის შაბლონის შევსებაზე მუშაობა, სადაც პრაქტიკულად განვიხილეთ თითოეულ პუნქტში ჩასაწერი ინფორმაცია. ვფიქრობ მეტი უნდა ვიმუშაო და დამატებით ინფორმაციას გავეცნო შეფასებებთან დაკავშირებით, რადგან აღნიშნული საკითხი აქილევსის ქუსლია არა მხოლოდ ჩემთვის არამედ ნებისმიერი მასწავლებლისთვის.
პროექტის მსვლელობის ფარგლებში გავეცანი საიტერესო საიტს http://tpdc.ge/essentials/ სადაც განთავსებულია ინტელის სახელმძღვანელო პროექტებით სწავლების შესახებ, სადაც არის ყველა საჭირო ინფორმაცია, რომელსაც აუცილებლად ვადევნებ თვალს.
ამას გარდა საინტერესო იყო სხვადასხვა სასარგებლო ვებ გვერდების გაცნობა რაც თითოეული მასწავლებლისთვის ასევე მნიშვნელოვანი და სასარგებლოა. ჩემთვის საინტერესო აღმოჩენა იყო Google Earth-ს ვირტუალური ლაბორატორია, რაც კონკრეტულად ჩემი პროექტის განხორციელებაში ძალიან სასარგებლო რესურსი იქნება.
ძალიან სასარგებლო იყო ასევე სხვადასხვა სკოლის კოლეგების გაცნობა და მათთან ასაინტერესო დისკუსია, რჩევები და აზრთა გაცვლა.

მერვე დღე

ინტელის ტრენინგის მერვე დღე დაიწყო დისტანციური სწავლების განხილვით. განვიხილეთ დისტანციური სწავლების კომპონენტები: სპეციალური საჭიროებების, განსაკუთრებით ნიჭიერი და არაქართულენოვანი მოსწავლეების შესახებ. ჩვენი გეგმის შაბლონში შევიტანეთ ინფორმაცია ზემოთ ხსენებულ საკითხებზე. შემდეგ განვაგრძეთ გეგმის შაბლონის შევსება და მოვნიშნეთ რესურსების ველში საჭირო რესურსები.
შემდეგი აქტივობა იყო ჩვენი საქაღალდეების რედაქტირება და ბლოგზე ლინკის განთავსება, რომლის მიხედვითაც პროექტების ველში მივუთითეთ პროექტის ლინკი. აღნიშნული მოქმერდება არის ძალიან სასარგებლო და  ნამდვილად გამომადგება ჩემს მომავალ საქმიანობაში. შემდეგი აქტივობა იყო პროექტის პრეზენტაციის მომზადებაზე მუშაობის გაგრძელება.

მეშვიდე დღე

ინტელის ტრენინგის მეშვიდე დღე დაიწყო დავალების განხილვით. განვიხილეთ ჩვენს მიერ შესრულებული დავალებები და მივიღეთ საჭირო რჩევები.
ტრენინგი გაგრძელდა შეფასების ფორმების განხილვითა და შევსებით. შევავსეთ მასწავლევლებლის პორტფოლიოს შეფასების რუბრიკა, გაკვეთილზე გამოყენებული თვითშეფასების რეფლექსია, შემდეგ შევავეთ პროექტის მახასიათებლის ჩექლისტი.
გაზეთის შეფასების ჩექლისტი, ბროშურის შეფასების ჩექლისტი.

შემდეგი აქტივობა იყო გეგმის შაბლონში იმ ინფორმაციის შეტანა რაც ეხება შეფასებას. ასევე მიზნებს. დღე იყო საკმაოდ პროდუქტიული და მრავლისმომცველი.

ინტელის ტრენინგის 6 დღე

ინტელის ტრენინგის პროექტებით სწავლება - მეექვსე დღე წარიმართა ძალზედ საინტერესოდ. ტრენინგი დაიწყო მოსწავლეთა ნამუშევრების ნიმუშების განხილვით. შემდეგ საჭიროებიდან გამომდინარე ტრენერმა გაგვაცნო ფაილი თუ როგორ უნდა წარვმართოთ ეფექტური პრეზენტაცია -  რა არის მისი შემადგენელი კომპონენტები და რა საკითხები უნდა გავითვალისწინოთ რათა ჩვენი პრეზედნტაცია წარმატებული აღმოჩნდეს.
ამის შემდეგ გავაკეთეთ მოსწავლის პრეზენტაციის შაბლონი - მოვარგეთ ჩვენს პროექტს და გავამზადეთ მოსწავლეებუისთვის გადასაგზავნათ. ასევე გავაკეთეთ კედლის გაზეთის შაბლონი და ბროშურის შაბლონი.
განვაგრძეთ ბლოგზე მუშაობა. ბლოგის სრულყოფის მიზნით ვისწავლეთ როგორ დავამატოთ გაჯეტები, როგორ შევცვალოთ ფონი, როგორ ავარჩიოთ განსხვავებული თემა, დავამატეთ საასარგებლო ბმულები, შევცვალეთ თემა და ა.შ. ჩავინიშნეთ საშინაო დავალება.

ინტელის ტრენინგი პროექტებით სწავლების მეხუთე დღე

ინტელის ტრენინგის მეხუთე დღე დაიწყო პროექტის პრეზენტაციის შაბლონზე მუშაობით. გავხსენით ჩვენი ელ ფოსტა და დრაივიდან ჩამოვტვირთეთ პროექტის პრეზენტაციის შაბლონი დავიწყეთ მასში ინფორმაციის შეტანა. ჩვენს მიერ შევსებული სასწავლო პროექტის გეგმიდან დავაკოპირეთ ინფორმაცია.
შემდეგი აქტივობა იყო ჩვენს ბლოგებზე ამ პრეზენტაციის ჩაშენება. ვისწავლეთ როგორ მოვძებნოთ embed კოდი და როგორ გამოვაქვეყნოთ ბლოგზე. შემდეგ მოვიძიეთ რესურსი ჩვენი პროექტის შესაბამისად და ისიც გამოვაქვეყნეთ ბლოგზე. შემდეგ წავშალეთ ეს ყველაფერი და ხელთავიდან გამოვაქვეყნეთ რათა უკეთ გაგვეთავისებინა აღნიშნული მოქმედებები.
ვისაუბრეთ საავტორო უფლებებზე და ვანვიხილეთ როგორ უნდა მივუთითოთ ტექსტური ინფორმაციის წყარო, ბიბლიოგრაფიაში მივუთითეთ ჩვენს მიერ გამოყენებული მისამართები, როგორ უნდა მივუთითოთ გამოყენებული ფოტოების მისამართები, რათა არ დაირღვეს საავტორო უფლებები.
შემდეგ განვიხილეთ http://tpdc.ge/essentials/ -ზე საავტორო უფლებების ქაოსის შესახებ მომზადებულ სლაიდ შოუს.
დღე შევაჯამეთ რეფლექსიით.

რესურსი

პროექტის პრეზენტაცია

ინტელის ტრენინგის მესამე დღე

ინტელის ტრენინგის მესამე დღე დაიწყო ტრენერის მიერ მომზადებული პრეზენტაციის წარდგენით, რომელიც მოიცავდა სასარგებლო ინფორმაციას და რჩევებს პროექტის დაგეგმვასთან დაკავშირებით.
განვიხილეთ დამხმარე მასალა პროექტის შემადგენელი კონპონენტის -  მიმართულების მიმცემი საკვანძო კითხვების შესახებ. როგორ უნდა ჩამოვაყალიბოთ ზოგადი შეკითხვა, თემატური შეკითხვა და შინაარსობრივი კითხვა. ეს მასალა არის ნამდვილად დიდი მნიშვნელობის მქონე კარგი პროექტის განსახორციელებლად. თუ არაა სწორად და კარგად ჩამოყალიბებული აღნიშნული კითხვები ძალიან რთულია პროექტის დაგეგმვა. შესაბამისად ძალიან მნიშვნელოვანი და ინფორმაცვიულად დატვირტული დგე იყო. აღნიშნული მასალა ძალიან გამოსადეგია პროექტების სწორად საწარმოებლად.
ჩვენს მიერ შექმნილ პროექტის გეგმებში შევიტანეთ აღნიშნუილი ინფორმაცია  და ასევე მოვახდინეთ ეროვნული სასწავლო გეგმიდან სტანდარტების  შესაბამისობა ჩვენს მიზნებთან და მათი კოპირება.
ამის შემდეგ ჩვენი საქაღალდეები ავტვირთეთ google drive - ზე და დღე დავასრულეთ მესამე დღის რეფლეექსიით.

ინტელის ტრენინგის 2 დღე

ტრენინგის მეორე დღე აღმოჩნდა მეტად საინტერესო და მრავლისმომცემი. ტრენერმა გადმოგვიგზავნა საქაღალდე რომელიც ჩამოვტვირთეთ და გავარჩიეთ. განვიხილეთ მისი შემადგენელი ელემენტები. დოკუმენტების ფაილში შევქმენით ჩვენი სახელით ფაილი.
გავეცანით პროექტის გეგმის შაბლონს, განვიხილეთ მისი შემადგენელი ელემენტები და დავიწყეთ მონაცემების შევსება ჩვენი განსახორციებელი პროექტის შესახებ. პროექტის შაბლონის ნახვა და გაცნობა იყო ძალიან კარგი რადგან მანამდე ჩემთვის გაურკვეველი იყო აღნიშნული საკითხი.
შემდეგი აქტივობა იყო  საინფორმაციო ბუკლეტის დამზადება ჯერ ხელით და შემდეგ ელექტრონულად. ტრენერი გვაწვდიდა დეტალურ ინფორმაციას თუ რომელ გვერდზე რა უნდა ჩაიცეროს რომ კარგი საინფორმაციო ბუკლეტი გამოვიდეს. შემ,დეგ გადავედით ელექტრონულ ფორმატში და გადავითანეთ ზემოთ აღნიშნული ინფორმაცია ელექტრონულ ბუკლეტში. ჩავსვით ფოტოები და გავაფორმეთ. აღნიშნული ინფორმაცია იყო საინტერესო და ინფორმაციული. კვლავ ვიმედოვნებ სასარგებლო ინფრმაციის მიღების გაგრძელებას.

ინტელის ძირითადი კურსი - პროექტებით სწავლება და ისტის ინტეგრირება სასწავლო პროექტში პირველი დღის რეფლექსია

2018 წლის 5 ოქტომბერს დავიწყე დასწრება ძალიან საინტერესო ტრენინგზე, რომელიც გაიხსნა ტრენინგის გეგმის გაცნობით. ტრენერმა წარმოგვიდგინა გაცნობის ორიგინალური მეთოდი "კაცუნები" რისი მეშვეობითაც ტრენინგის მონაწილეებმა გავცვალეთ ინფორმაცია და გავიცანით ერთმანეთი.

შემდეგი აქტივობა იყო პროგრამა ვიუერის მუშაობის პრინციპის გაცნობა,  ვისწავლეთ მონიშვნების გაკეთება, რაც გამოვიყენეთ კიდევაც ჩვენთვის საინტერესო ნაწილების გამოსაყოფად.
ამის შემდგომ ჩვენი ძალიან საინტერესო და არაორდინალური ტრენერის მიერ გონებრივი იერიშის მეთოდით განვიხილეთ 21 - ე საუკუნის უნარ ჩვევები. გაიმართა საინრერესო დისკუსია განხილვა აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით.
ჩემთვის ყველაზე საინტერესო აღმოჩნდა პროექტის შემადგენილი საქაღალდეების გაცნობა, ვნახეთ პროექტის გეგმის ნიმუში, პროექტის პრეზენტაციის გეგმის ნიმუში და ამ საინტერესო და დატვირთული დღის ბოლოს ბლოგზე გამოვაქვეყნეთ პირველი დღის რეფლექსია.

21 საუკუნის უნარები

21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევები

სწავლისა და გამომგონებლობის უნარ-ჩვევები

შემოქმედებითობადა გამომგონებლობა

●     მუშაობის ორიგინალობისა და გამომგონებლობისდემონსტრირება;

●     ახალი იდეების განვითარება, განხორციელება და სხვებისთვის გაზიარება;

●     ახალი და მრავალფეროვანი პერსპექტივებისთვის ღიაობა და მზაობა;

●     შემოქმედებითი იდეების პრაქტიკული გამოცდაინოვაციურ სფეროში, მასში ეფექტური და რეალური წვლილის შესატანად.

კრიტიკული აზროვნება და პრობლემების გადაჭრა

●     საღი მსჯელობა და აღქმა;

●     რთული არჩევანის გაკეთება და გადაწყვეტილებების მიღება;

●     სხვადასხვა სისტემას შორის ურთიერთდამოკიდებულების გააზრება;

●     მიზნობრივი კითხვების ფორმულირება და დასმა სხვადასხვა მოსაზრების გასაცნობად და უკეთესი გადაწყვეტილებების მისაღებად;

●     ინფორმაციის კლასიფიკაცია,ანალიზი და სინთეზირება პრობლემების გადასაჭრელად და კითხვებზე პასუხების გასაცემად.

კომუნიკაცია და თანამშრომლობა

●     იდეებისა და აზრის ნათლად და ეფექტურად გამოხატვაწერილობითი თუ სიტყვიერი ფორმით;

●     სხვადასხვა ჯგუფთან ეფექტური მუშაობის უნარის დემონსტრირება;

●     საერთო მიზნების მისაღწევად საჭიროკომპრომისისთვისმზადყოფნისადა მოქნილობის დემონსტრირება;

●      პასუხისმგებლობების გაზიარება მუშაობის პროცესში.

საინფორმაციო, მედია და ტექნოლოგიური უნარ-ჩვევები

საინფორმაციო წიგნიერება

●      ინფორმაციის ეფექტურადდა ეფექტიანად მოპოვება,კრიტიკული და კომპეტენტური შეფასება, ინფორმაციის ზუსტად და შემოქმედებითად გამოყენება მოცემულ საკითხთან თუ პრობლემასთან დაკავშირებით;

●      ინფორმაციაზეწვდომისა და მისი გამოყენების ეთიკური და სამართლებრივი საკითხების საფუძვლიანი ცოდნა.     

მედიაწიგნიერება

●      მედიაგზავნილების შექმნის, მათი მიზნობრიობის, გამოყენებული ინსტრუმენტების, მახასიათებლებისა და კონვენციების ცოდნა;

●      მესიჯების ინდივიდუალურ დონეზე ინტერპრეტაციას/გაგებას შორის განსხვავებების, მედიაგზავნილებში ღირებულებებისა და მოსაზრებების გათვალისწინების ან უგულებელყოფის დარწმენაზე თუ ქცევაზე მედიის გავლენის საკითხების შესწავლა და ანალიზი;

●      ინფორმაციაზეწვდომისადა მისი გამოყენების ეთიკური და სამართლებრივი საკითხებისსაფუძვლიანი ცოდნა.

ციფრული წიგნიერება

●      ციფრული ტექნოლოგიების, კომუნიკაციის ინსტრუმენტებისა და/ან ქსელების შესატყვისი გამოყენება ინფორმაციაზე წვდომის, მისი მართვის, ინტეგრაციის, შეფასებისა და შექმნისათვის გენერირება ცოდნის ეკონომიკაში ფუნქციონირების მიზნით;

●      ტექნოლოგიის გამოყენება, როგორც ინფორმაციის კვლევის, ორგანიზების, შეფასებისა და კომუნიკაციის საშუალების.

●      ინფორმაციაზეწვდომისადა მისი გამოყენების ეთიკური და სამართლებრივი საკითხების საფუძვლიანი ცოდნა.

სასიცოცხლო და კარიერული უნარ-ჩვევები

მოქნილობა და ადაპტაცია

●      განსხვავებულ როლებსა და პასუხისმგებლობებთან ადაპტაცია;

●      გაურკვეველ სიტუაციებსა და პრიორიტეტების ცვლილების გარემოში ეფექტურად მუშაობა.

ინიციატივა და დამოუკიდებელი მუშაობა

●      საკუთარისასწავლო საჭიროებებისა დაწარმოდგენების მონიტორინგი;

●      უნარ-ჩვევების განსაზღვრული დონის და/ან სასწავლო პროგრამით გათვალისწინებული ჩარჩოს მიღმა სამუშაოს ჩატარება,ცოდნისა და კომპეტენტურობის ამაღლების მიზნით;

●      ინიციატივის გამოჩენა, უნარ-ჩვევების პროფესიულ დონეზე დახვეწის მიზნით;

●      დავალებების განსაზღვრა, პრიორიტეტების მინიჭებადა შესრულება პირდაპირი ზედამხედველობის გარეშე;

●      დროის და სამუშაო დატვირთვის ეფექტური განკარგვა;

●      უწყვეტი განათლებისთვის მზაობის დემონსტრირება.

სოციალური და კულტურული უნარ-ჩვევები

●      ადეკვატურად და პროდუქტიულად თანამშრომლობა;

●      მოსაზრებებისა და გადაწყვეტილებების საჭიროებისამებრდაბალანსება სხვადასხვა ჯგუფთან ერთობლივი მუშაობისას;

●      კულტურული განსხვავებების გათვალისწინება და სხვადასხვა პერსპექტივის გამოყენება შემოქმედებითობისადა მუშაობის ხარისხის ამაღლების მიზნით.

პროდუქტიულობა და ანგარიშვალდებულება

●      მაღალი სტანდარტებისა და მიზნების განსაზღვრა და უზრუნველყოფა სამუშაოს ხარისხიანად და დროულად შესრულებისათვის;

●      გულმოდგინებისა და პოზიტიური სამუშაო ეთიკის დემონსტრირება (მაგალითად, პუნქტუალობა და სანდოობა).

ლიდერობა და პასუხიმგებლობა

●      ინტერპერსონალური და პრობლემების გადაჭრის უნარ-ჩვევების გამოყენება ჩართული მხარეების მიერ მიზნების მისაღწევად;

●      ჩართული მხარების ძლიერი თვისებების/უნარების გამოყენება საერთო მიზნის მისაღწევად;

●      ერთიანობისა და ეთიკური ქცევის დემონსტრირება;

ფართო საზოგადოების ინტერესების გათვალისწინება,პა

---

[1]წყარო:პარტნიორობა 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევებისთვის www.21stcenturyskills.org. მასალის გამოყენების უფლება მიღებულია.

power point presentations

ღია გაკვეთილი 2 ბ კლასში

2018 წლის 21 ივნისს შპს N 1 სკოლის 2 -ბ კლასში ჩატარდა ღია გაკვეთილი ინგლისურ ენაში. მოსწავლეებმა წარმოადგინეს სხვადასხვა აქტივობები რომელიც მოიცავდა:
1. თავის წარდგენა
2. პრეზენტაცია წელიწადის დროებისა და თვეების შესახებ
3. რიცხვითი სახელები
4. დიალოგები
5. შესწავლილი ლექსიკური მასალის წარდგენა
6. არტიკლი
7. არსებითი სახელის მხოლობითი და მრავლობითი რიცხვი
8. კუთვნილებითი ნაცვალსახელები და მათი გამოყენება
9. მოქმედების გამომხატველი ზმნები
10. მუსიკალური საკრავები
მოსწავლეებმა წარმატებით გაართვეს თავი ყველა აქტივობას და შესაბამისად დაიმსახურეს დამსწრე მშობლების და პედაგოგების მოწონება.


                                                           პრეზენტაცია

დიალოგები

      არტიკლი

კუთვნილებითი ნაცვალსახელები

სიმღერა მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე

ელექტრონული რესურსი "წელიწადის დროები და თვეები"

ქვემოთ მითითებულ ვებ გვერდზე წარმოდგენილია ელექტრონული რესურსი, რომელიც დაგეხმარებათ ბავშვებს გაუზარდოთ მოტივაცია წელიწადის დროების და თვეების შესწავლის დროს. აღნიშნული რესურსი წარმოადგენს ვიქტორინას ანუ აქვს თამაშის სახე, შესაბამისად თუ მოსწავლე გასცემს სწორ პასუხს გადადის შემდეგ ეტაპზე.


https://learningapps.org/display?v=preb8u01t18

რესურსი ციფრები 1 დან 20-მდე

აღნიშნული რესურსის შექმნა გადავწვიტე მას შემდეგ რაც პირველი კლასის მოსწავლეებთან შესასწავლი თემა ეხებოდა ციფრების დამახსოვრებას 1 -დან 20 -ის ჩათვლით. მოსწავლეთა უმეტესობისთვის ადვილი იყო 1- დან 10 -მდე დათვლის სწავლა რადგან მათ გააჩნდათ წინარე ცოდნა, თუმცა კლასში იყვნენ ისეთი მოსწავლეები რომლებიც ადვილად ვერ ითვისებდნენ. მათთვის მოსაწყენი იყო ტრადიციული გზით მასალის შესწავლა, შესაბამისად გადავწყვიტე შემექმნა თვალსაჩინოება რომელიც მოსწავლეებისთვის იქნებოდა სახალისო, დასამახსოვრებელი და აუმაღლებდა მოტივაციას. აღნიშნული თვალსაჩინოების შექმნის შედეგად საოცრად ამაღლდა მოსწავლეთა მოტივაცია, გაიზარდა მათი ჩართულობა.

ჩემს მიერ შექმნილი რესურსი ითვალისწინებს სამიზნე ჯგუფის თავისებურებებს, არის კომპლექსური და გარდა ციფრების დამახსოვრებისა მოსწავლეებს ეხმარება დაიმახსოვრონ ფერები რომელიც პლაკატზეა წარმოდგენილი. აგრეთვე მოსწავლეებს უმდიდრებს ლექსიკურ მარაგს ისეთი სიტყვების დამახსოვრებით როგორიცაა: „მზე, ღრუბელი, ზღვა, ნავი, ბიჭი, ქუდი, ანკესი, თევზი, ლოდი და წყალმცერანრე.“ მოსწავლეები ასევე შეძლებენ მარტივი წინადადებების შედგენას. რესურსი საშუალებას იძლევა გამოვიყენოთ საკლასო მუშაობის ნებისმიერი ფორმისას - ინდივიდუალური, წყვილური, ჯგუფური. რესურსი შესაძლოა გამოყენებული იქნეს სხვა საგნების მიერ მოდიფიკაციის შედეგად (მათემატიკა, სხვა უცხოური ენები)

                    სასწავლო რესურსის გამოყენების ინსტრუქცია

გამომდინარე იქედან რომ აღნიშნული რესურსი წარმოაგდენს თვალსაჩინოებას - კერძოდ კი პლაკატს, ის ვიზუალურად ადვილად აღსაქმელია და მოსწავლეებისთვის სახალისო შესასრულებელია. პლაკატზე მოცემულია ბიჭი, რომელიც თევზაობს. მოსწავლეები წარმოიდგენენ რომ ბიჭის ნაცვლად სხედან ნავში და ცდილობენ რაც შეიძლება მეტი თევზი დაიჭირონ. აღნიშნული აქტივობა მოსწავლეებს შევთავაზე თამაშის სახით. ისინი ერთმანეთის შემდეგ გამოდიან პლაკატთნ და ითვლიან თუ რამდენ თევზს დაიჭერენ. ვინც შეჩერდება მაგალითად 15 -ზე და ვეღარ აგრძელებს თვლას, მან ადგილი უნდა დაუთმოს სხვა მოსწავლეს. ეს თამაში ეფექტურია აგრეთვე ჯგუფურად ან წყვილებში. თვლის შესწავლის გარდა პლაკატი საშუალებას იძლევა მოსწავლეებს იოლად დაამახსოვრდეთ ფერები, აგრეთვე ახალი ენობრივი ერთეულები და მათი გამოყენებით შეადგინონ მარტივი წინადადებები. მოსწავლეები აგრეთვე შეძლებენ გასცენ პასუხი მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვებს, რაც ანვითარებს მათი საუბრის უნარს. ქვემოთ წარმოდგენილი ფოტოები და ვიდეო მასალა უფრო ნათელ წარმოდგენას შეგიქმნით რესურსის რაობაზე და მის გამოყენებაზე სასწავლო პროცესში.

გაკვეთილი შეფასების ჯგუფისთვის

    მასწავლებელთა პროფესიული და კარიერული წინსვლის სქემის ფარგლებში 2018 წლის14 მაისს 2-გ კლასში ჩავატარე  შიდა შეფასების გაკვეთილი. ჩემს მიერ მოსწავლეებისათვის მიწოდებული მასალა შესაბამისობაში მოდიოდა მოსწავლეთა ასაკთან და განვითარების თავისებურებებთან, ამასთან აღნიშნული მასალა იძლეოდა დაფიქრების, გააზრებისა და მსჯელობის საშუალებას.

გაკვეთილის გეგმა და მიზნები ჩატარებამდე გავაცანი შეფასების ჯგუფის წევრებს. მივიღე რეკომენდაციები და შესაბამისად შევიტანე ცვლილებები.

გაკვეთილის მიზნები გამომდინარეობდა ეროვნული სასწავლო გეგმიდან და გამოყენებული მეთოდები მორგებული იყო დასახულ მიზანს.

ვფიქრობ, გაკვეთილზე დასახული მიზნები იქნა მიღწეული, რაც განაპირობა დაგეგმილმა აქტივობებმა და შესაბამისმა რესურსებმა. მოსწავლეებმა შეძლეს:

·         ახალი საინფორმაციო ტექსტის წაკითხვა და გაანალიზება.

·         ლექსიკური მარაგის გამდიდრება.

·          ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების სქემის შევსება.

·         მარტივ ინტერაქციაში მონაწილეობა ახალ თემასთნ დაკავშირებით.

გაკვეთილი წარიმართა სამფაზიანი მოდელით. გაკვეთილის დასაწყისში მოსწავლეებს გავაცანი თემა, მიზანი, აქტივობები და შეფასების რუბრიკები. შევასრულე გეგმით გაწერილი ყველა აქტივობა. განმავითარებელი შეფასებით მოვახდინე მოსწავლეების შეფასება. გაკვეთილის ბოლო ნაწილში კი მოსწავლეებისგან მივიღე კონსტრუქციული უკუკავშირი. მათ „გული“ მიაკრეს იმ აქტივობას რაც მათთვის ყველაზე საინტერესო აღმოჩნდა.

გაკვეთილი იყო საინტერესო, ინფორმაციული და დატვირთული, მოსწავლეები აქტიურად იყვნენ ჩართული საგაკვეთილო პროცესში, მოსწავლეთა უმრავლესობამ შეძლო საკუთარი თავის წარმოჩენა. განსაკუთრებით კი ახალი ლექსიკური ერთეულების შესასწავლად გამოყენებული აქტივობები და ვიდეოს ჩვენების შემდეგ გამართული კითხვა პასუხი წარიმართა  საინტერესოდ. ვფიქრობ, რომ  გამოყენებული მეთოდებით და აქტივობებით ნამდვილად შევძელი დასახაული მიზნის მიღწევა.მრავალფეროვანმა რესურსებმა და აქტივობებმა მოსწავლეები სრულად ჩართო სასწავლო პროცესში, აუმაღლა მათ ინტერესი და მოტივაცია თემასთან დაკავშირებით.

შეფასების ჯგუფის წევრებმა გამოხატეს მოწონება და აღნიშნეს, რომ გაკვეთილი იყო კარგად დაგეგმილი და ორგანიზებული, რასაც მოწმობდა მოსწავლეთა მაღალი დონე და ჩართულობა. შეფასების ჯგუფმა მომაწოდა კონკრეტული რჩევები, რომელსაც შემდგომში აუცილებლად გავითვალისწინებ.

შეფასების რუბრიკის შექმნის ძირითადი პრინციპები

   

შეფასების რუბრიკის სწორად შედგენა და მისი მართებული გამოყენება ბევრი მასწავლებლისთვის პრობლემას წარმოადგენს. ხშირად მასწავლებელი რუბრიკას მხოლოდ ნიშნის დასაწერად იყენებს და უგულებელყოფს ამ ინსტრუმენტის როგორც განმავითარებელი შეფასების მრავალმხრივ პოტენციალს, ყოველივე ეს კი ნეგატიურ გავლენას ახდენს სწავლა-სწავლების პროცესზე.

რა ფაქტორები უნდა გავითვალისწინოთ რუბრიკის შექმნისა და მისი გამოყენების დროს?

ა. რუბრიკის შედგენისას არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ვაფასებთ სასწავლო შედეგების მიღწევის ხარისხს და არა კონკრეტულ დავალებას. გამოცდილი მასწავლებლებიც კი ხშირად სწორედ აქ უშვებენ შეცდომას (გოლდბერგი და როსველი, 2000). ხშირია შემთხვევა, როდესაც რუბრიკის კრიტერიუმები სწორედ მოცემული დავალების კომპონენტებსაა მორგებული და არა სასწავლო მიზნებს. მსგავსი შეცდომა ნეგატიურ გავლენას ახდენს სწავლა-სწავლების პროცესზე. მაგალითად, როდესაც რუბრიკა დავალებასაა მორგებული, მოსწავლეებს ჰგონიათ, რომ სწორედ მოცემული დავალების შესრულებაა მათი საბოლოო მიზანი. ეს მათ ხელს უშლის, დაინახონ და კონცეპტუალურად გაიაზრონ მთავარი სასწავლო მიზანი. თუ სასწავლო მიზანია, „მოსწავლეებს განუვითარდეთ ჯგუფური მუშაობის უნარი“, ხოლო მის მისაღწევად დაიგეგმება პროექტი, შეფასების რუბრიკა სწორედ ეფექტური თანამშრომლობის ზოგად უნარებზე უნდა იყოს ფოკუსირებული (მაგ., „შეაქვს წვლილი ჯგუფურ სამუშაოში“, „პატივს სცემს სხვის მოსაზრებებს“, „ამჟღავნებს რიგითობის დაცვის უნარს“) და არა პროექტის კონკრეტული კომპონენტების შესრულებაზე (როგორიცაა, მაგალითად, „პროექტის გეგმის შემუშავება“, „პროექტის წარმოსადგენი სტენდის შექმნა“).

ბ) რუბრიკის შედგენისას არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მისი ფუნქცია არ არის დავალების მოთხოვნების განსაზღვრა ან კონკრეტული მახასიათებლების რიცხობრივი აღრიცხვა. ხშირად შეფასების რუბრიკა ემსგავსება დავალების ცხრილში მოქცეულ ინსტრუქციას, რომელიც აკონკრეტებს დავალების მახასიათებლებს (მაგ., ესეი 350 სიტყვას არ აღემატება; ესეიში გამოყენებულია 10 ახალი ლექსიკური ერთეული). ამგვარი რუბრიკა მოსწავლეს კონკრეტულ დავალებას მორგებული მოთხოვნების დაკმაყოფილებისკენ უბიძგებს და უფრო შორს მიმავალი სასწავლო მიზნების დანახვაში უშლის ხელს.

როგორ განვსაზღვროთ სწორი კრიტერიუმები?

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, რუბრიკა შემდეგი სამი კომპონენტისგან შედგება: ა. სამუშაოს შეფასების კრიტერიუმები; ბ. შეფასების სკალა (მიღწევის ხარისხობრივი დონეები); გ. შეფასების სკალაზე გადანაწილებული მიღწევის დონეების აღწერილობები. სწორედ ამ კომპონენტების მართებულად განსაზღვრა წარმოადგენს ეფექტური რუბრიკის შედგენის წინაპირობას.

ა. შეფასების რუბრიკის კრიტერიუმები – მათი განსაზღვრა და შემუშავება

რუბრიკის კრიტერიუმების შერჩევისას აუცილებელია, მკაფიოდ გვქონდეს განსაზღვრული მთავარი სასწავლო მიზანი (სტანდარტი), მერე კი უნდა დადგინდეს, მოსწავლის მუშაობის/ნამუშევრის რომელი კომპონენტები დაგვეხმარება იმის დანახვაში, როგორი წარმატებით მიაღწია მან ამ სასწავლო მიზანს. სწორედ ეს იქნება კრიტერიუმები, რომლებითაც უნდა იხელმძღვანელოს მასწავლებელმა შეფასებისას. ქვემოთ მოყვანილია შეფასების კრიტერიუმების ძირითადი მახასიათებლების ჩამონათვალი, რომლებიც მათ ეფექტურობას განსაზღვრავს.

 კარგად შერჩეული შეფასების კრიტერიუმი უნდა იყოს:

• სასწავლო მიზნის შესაბამისი – თითოეული კრიტერიუმი სავსებით უნდა შეესაბამებოდეს სასწავლო მიზანს; ეს არის კრიტერიუმის შერჩევის მთავარი „კრიტერიუმი“.
• მკაფიო – მისი შინაარსი არ უნდა იყოს ორაზროვანი, გასაგები უნდა იყოს როგორც მასწავლებლისთვის, ისე მოსწავლისთვის;
• დაკვირვებადი – უნდა აღწერდეს სამუშაოს/ნამუშევრის ისეთ ასპექტს ან ასპექტებს, რომელთა აღქმაც შესაძლებელია დამკვირვებლისთვის ხმოვანი ან ვიზუალური გზით;
• სხვა კრიტერიუმებისგან განსხვავებული – რუბრიკაში წარმოდგენილი ყოველი კრიტერიუმი სასწავლო მიზნის სხვადასხვა ასპექტს უნდა ეხებოდეს, კრიტერიუმებს შორის არ უნდა იყოს გადაფარვა;
• ხარისხობრივად მრავალდონიანი – კრიტერიუმი უნდა იძლეოდეს მასზე მისადაგებული მიღწევის ინდიკატორების ხარისხობრივ დონეებად ჩაშლის საშუალებას;
• კრიტერიუმების ერთობლიობა მთლიანად უნდა ფარავდეს სასწავლო მიზანს – რუბრიკაში წარმოდგენილი კრიტერიუმების ერთობლიობა სრულყოფილად უნდა მოიცავდეს აქტივობის/დავალების სასწავლო მიზნის ყველა კომპონენტს.

რუბრიკაში წარმოდგენილი ძირითადი კრიტერიუმების გვრდით შეიძლება არსებობდეს „ფარული“ კრიტერიუმებიც (სედლერი, 1989). ეს კრიტერიუმები ეხება ასპექტებს, რომლებიც ასევე მნიშვნელოვანია მოცემული დავალების წარმატებით შესასრულებლად, თუმცა არ წარმოადგენს ძირითად სასწავლო მიზანს და, ამდენად, არ უნდა აისახოს შეფასების რუბრიკაში.

კარგად შედგენილ რუბრიკაში წარმოდგენილია არა ყველა, არამედ მხოლოდ მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები, რომელთა შეფასებასაც ისახავს მიზნად მოცემული დავალება. მაგალითად, ლაბორატორიაში შესრულებული სამუშაოს ანგარიშის წერისას მნიშვნელოვანია შესაბამისი წერის უნარებისა და ლექსიკის გამოყენება, მაგრამ თუ მოცემული დავალების სასწავლო მიზანია „მოსწავლეებში მეცნიერული ცნებების სწორად ინტერპრეტირებისა და კვლევითი უნარების განვითარება“, ამ შემთხვევაში „ეფექტურად წერის უნარი“ ვერ იქნება კრიტერიუმი. შესაბამისად, შესაძლებელია, ერთი და იგივე ნამუშევარი სხვადასხვაგვარად შეფასდეს, იმის მიხედვით, შეფასების რომელ კრიტერიუმებს ვირჩევთ.

ბ. შეფასების სკალა (მიღწევის ხარისხობრივი დონეები)

სწორად შერჩეულ კრიტერიუმებთან ერთად რუბრიკის შედგენისას აუცილებელია ხარისხობრივი დონეებისრაოდენობის სწორად განსაზღვრაც. სასურველია, იმდენი დონე გამოიყოს, რომ მათ შორის ხარისხობრივი განსხვავება მკაფიოდ აღიქმებოდეს. შესაბამისად, მარტივი დავალებებისთვის შეიძლება მხოლოდ ორი დონე შეირჩეს (მაგ., დამაკმაყოფილებელი და არადამაკმაყოფილებელი). უფრო სიღრმისეული შეფასების საჭიროების შემთხვევაში ხუთი დონეც კი შეიძლება იქნეს წარმოდგენილი.

შეფასების შედეგების ინტერპრეტირების გასაადვილებლად, თუ დავალება ამის საშუალებას იძლევა, სასურველია, რუბრიკაში წარმოდგენილი ხარისხობრივი დონეების რაოდენობა და თქვენს სკოლაში დანერგილი შეფასების სისტემა ერთმანეთთან თანხვედრაში იყოს (ბრუკჰარტი, 1999). მაგალითად, შეფასების ხუთქულიან სისტემაში სასურველია ხუთი დონის წარმოდგენა, მაგრამ ამდენივე დონის წარმოდგენა შეუძლებელია ათქულიანი სისტემის შემთხვევაში. შესაბამისად, აქ შეიძლება დონეებს შორის ინტერვალი ერთზე მეტი იყოს (მაგ., 1-2; 3-4; 5-6; 7-8; 9-10), ანუ ყოველ დონეზე შეიძლებოდეს ნამუშევრის ხარისხის კიდევ უფრო დიფერენცირება. თუ შეფასების სისტემა ამგვარი ადაპტირების საშუალებას არ იძლევა, რუბრიკის კრიტერიუმებისა და ხარისხობრივი დონეების თქვენს სკოლაში არსებულ შეფასების სისტემაზე ხელოვნურად მორგება და ამით მათი ეფექტურობის დაზარალება არ ღირს. აჯობებს, ამისთვის სხვა გზები ეძებოთ.

გ. მიღწევის დონეების აღწერა

მნიშვნელოვანია, რუბრიკაში წარმოდგენილ კრიტერიუმებს შესაბამისი ხარისხობრივი დონეების მიხედვით დალაგებული და, რაც მთავარია, სწორად ფორმულირებული მიღწევის დონეების აღწერა მივუსადაგოთ.

დონეების აღწერამდე კარგად უნდა განისაზღვროს ინდიკატორები, რომლებზე დაკვირვებაც გააადვილებს მოსწავლეების შეფასების პროცესს და სწორედ ისინი უნდა წარმოჩნდეს მიღწევის დონეების აღწერილობებში. ასევე მნიშვნელოვანია, აღწერილობის წერა სასწავლო მიზნის შესაბამისი უმაღლესი მიღწევის დონით დაიწყოს და კლებადი გრადაციის პრინციპით გადანაწილდეს შეფასების სკალის ქვედა დონეებზე. ქვემოთ ჩამოთვლილია ის ძირითადი მახასიათებლები, რომლებიც მიღწევის დონეების აღწერილობის ეფექტურობას განსაზღვრავს.

ეფექტურად ფორმულირებული აღწერილობა:

• აღწერს და არ აფასებს ნამუშევარს – მიღწევის დონის აღწერილობაში ადვილად აღსაქმელი (დასანახი ან მოსასმენი) მახასიათებლებია წარმოდგენილი;
• არის გასაგები – არ იწვევს ორაზროვნებას და სავსებით გასაგებია როგორც მასწავლებლისთვის, ისე მოსწავლისთვის;
• მოიცავს მიღწევის ყველა შესაძლო ხარისხობრივ დონეს – თითოეული კრიტერიუმისთვის წარმოდგენილია მოსწავლის მიღწევის ყველა შესაძლო ხარისხობრივი დონე – როგორც ყველაზე დაბალი, ისე ყველაზე მაღალი;
• დონეები ხარისხობრივად განსხვავდება ერთმანეთისაგან – დონეებს შორის სხვაობის დანახვა ადვილია და არ იწვევს ორაზროვნებას; შესაბამისად, ადვილია კონკრეტული ნამუშევრის კონკრეტულ დონესთან მისადაგებაც. აღწერილობაში შესაბამისი ტერმინებით/ფრაზებით ლოგიკურად და თანმიმდევრულადაა გამოკვეთილი ძირითადი სხვაობები (მაგ., ტექსტში ამომწურავადაა წარმოდგენილი არგუმენტები; საკმარისადაა არგუმენტები; გარკვეულწილადაა წარმოდგენილი არგუმენტები, არ არის წარმოდგენილი არავითარი არგუმენტი);
• სასწავლო მიზნის შესაბამისი დონე სწორადაა წარმოდგენილი რუბრიკაში – სტანდარტით განსაზღვრული მისაღწევი დონეები მაღალი სიზუსტითაა აღწერილი და შეფასების სკალაზეც სწორადაა განლაგებული;
• დონეების აღწერილობები ერთგვაროვანია – აღწერილობები ერთმანეთისგან განსხვავდება არა თვისებრივად, არამედ ხარისხობრივად – ისინი აღწერენ ხარისხობრივ სკალაზე გადანაწილებულ საერთო მახასიათებლებს. შესაბამისად, ეს აღწერილობები ერთნაირადაა ფორმულირებული, სხვაობები კი შესაბამისი ტერმინებით/ფრაზებითაა გამოკვეთილი.

მოსწავლის მუშაობის/ნამუშევრის აღწერილობა შეიძლება იყოს ზოგადი (მაგ., „მოსწავლე იყენებს პრობლემის გადაჭრის შესაბამის სტრატეგიას“) ან კონკრეტულ დავალებაზე მორგებული (მაგ., „მოსწავლე იყენებს ‘X’ განტოლებას“). როგორც წესი, ზოგადი აღწერა უფრო მიზანშეწონილი და პროდუქტიულია, თუმცა თავად უნდა განსაზღვროთ, ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში რომელი მიდგომა უფრო შეესაბამება არსებულ საჭიროებებს.

არ არის რეკომენდებული აღწერილობაში წარმოდგენილი მახასიათებლების იმდენად დაკონკრეტება (მაგ., მახასიათებლების რიცხვის განსაზღვრა), რომ მათი მისადაგება მხოლოდ ერთ დავალებასთან იყოს შესაძლებელი და მოსწავლეებს უზღუდავდეს დავალების შესრულების გზებს (ჩეპმენი და ინმენი, 2009, 198). მაგალითად, ნამუშევრის აღწერილობაში არ უნდა ჩავწეროთ: „ნამუშევარში წარმოდგენილია სამი არგუმენტი“ ან „წარმოდგენილია ორი ფაქტი“. ამგვარი რუბრიკა მოსწავლის შემოქმედებით უნარებს თრგუნავს და ხელს უშლის მის მეტაკოგნიტიურ განვითარებას. შესაბამისად, ძალიან მნიშვნელოვანია თითოეული დონის აღწერილობის ფრთხილად ფორმულირება, რადგან მასში წარმოდგენილ თითოეულ სიტყვას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება და განსაზღვრავს სწავლა-სწავლების მიმდინარეობას.

გვხვდება იმგვარი რუბრიკებიც, რომლებშიც მხოლოდ შეფასების დონეებია წარმოდგენილი (მაგ., 4 – საუკეთესო, 3 – კარგი, 2 – დამაკმაყოფილებელი, 1 –  არადამაკმაყოფილებელი) და არ შეიცავს ამ დონეების აღწერილობას. უმართებულოა მიდგომა, რომელიც შემფასებლის მხრივ სუბიექტური დასკვნების გამოტანას მოითხოვს.. ამ შემთხვევაში შეფასების ინსტრუმენტია არა რუბრიკა, არამედ რუბრიკის ფორმით შენიღბული ძველებური სტილის ნიშნის დაწერის ინსტრუმენტი.

შეფასების რუბრიკის შედგენის საფეხურები

რუბრიკის შედგენისადმი ორი მიდგომა არსებობს. ესენია: დედუქციური, როდესაც პროცესს სასწავლო მიზნის განსაზღვრით ვიწყებთ და ინდუქციური, როდესაც ჯერ მოსწავლეების ნამუშევრებს ვაანალიზებთ, მერე კი ამის საფუძველზე ზოგად სასწავლო მიზანს განვსაზღვრავთ. ორივე შემთხვევაში რუბრიკის შექმნა ფრთხილ და გააზრებულ დაგეგმვას მოითხოვს.

1. სასწავლო მიზნების განსაზღვრა და შესაბამისი კონცეპტუალური ჩარჩოს შექმნა

უპირველესად, ნათლად უნდა ვხედავდეთ, რა სასწავლო მიზნის მიღწევას ვცდილობთ და როგორ გვეხმარება მოცემული დავალება (სამუშაო) ამ მიზნის მიღწევაში. შესაბამისად, მკაფიოდ უნდა განვსაზღვროთ მიზანი და მოვახდინოთ იმ კომპონენტების (კრიტერიუმების) იდენტიფიცირება, რომელთა სწავლებასაც ვაპირებთ.

2. რუბრიკის ტიპის, შესაბამისი კრიტერიუმებისა და ხარისხობრივი დონეების განსაზღვრა

მოცემულობიდან გამომდინარე უნდა განვსაზღვროთ, რომელი მიდგომაა უფრო მართებული რუბრიკის შემუშავებისას – ანალიტიკური (თითოეული კრიტერიუმისთვის წარმოვადგინოთ შესაბამისი შეფასების სკალისა და მიღწევის დონეების აღწერა) თუ ჰოლისტური (ერთიანად წარმოდგენილი კრიტერიუმებისთვის შესაბამისი სკალისა და მიღწევის დონეების აღწერა).

3. მიღწევის დონეების რაოდენობის განსაზღვრა და თითოეულის შესაბამისად აღწერა

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, დონეების რაოდენობა დავალების სპეციფიკის გათვალისწინებით უნდა განვსაზღვროთ; აღწერილობაც სასწავლო მიზნების შესაბამისი უნდა იყოს – ზოგადი ან უფრო კონკრეტული.

4. რუბრიკის პრაქტიკაში გამოცდა

რუბრიკის გამოყენებამდე მნიშვნელოვანია, ის რამდენიმე მოსწავლეზე გამოსცადოთ, დააკვირდეთ, რამდენად მიზნობრივად და ადვილად გამოსაყენებელია ის პრაქტიკაში. მოისმინეთ კოლეგებისა და თავად მოსწავლეების მოსაზრებებიც.

რატომ არის რუბრიკის გამოყენება ასე მნიშვნელოვანი?

რუბრიკას სწავლა-სწავლების პროცესში მრავალმხრივი დანიშნულება აქვს. ის წარმოადგენს ინსტრუმენტს, რომელიც მასწავლებელს სწავლებისა და შეფასების პროცესს უადვილებს, მოსწავლეს კი სწავლის ხარისხის გაუმჯობესებაში ეხმარება.

ა. რუბრიკა ეხმარება მასწავლებელს სწავლების პროცესში

ძალიან მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი აცნობიერებდეს, რა შედეგის მიღება სურს მოცემული დავალებისა თუ აქტივობის მეშვეობით და რა სასწავლო მიზანს ემსახურება ის.

რუბრიკის შერჩევისა თუ შედგენის პროცესში მასწავლებელმა სიღრმისეულად უნდა გააანალიზოს კრიტერიუმები, რომელთა შემოწმებასაც აპირებს კონკრეტული დავალების საშუალებით, დასვას აქცენტი იმაზე, რა უნდა ისწავლოს მოსწავლემ და არა იმაზე, რა უნდა ასწავლოს თავად. ყოველივე ეს მასწავლებელს ეხმარება, კონცენტრირებული იყოს არა კონკრეტულ დავალებაზე, არამედ მიზანზე; მიზანი ერთია, მისი მიღწევის გზა (აქტივობები/დავალებები) კი – მრავალი. შესაბამისად, სასწავლო მიზნის მიღწევის პროცესში მოცემული დავალება მხოლოდ ერთი დამხმარე ინსტრუმენტია. კარგად შედგენილი შეფასების რუბრიკა და მისი სწორად გამოყენება სწორედ ამის გააზრებაში ეხმარება მასწავლებელსაც და მოსწავლესაც.

ბ. შეფასების რუბრიკა მოსწავლეებს სწავლის პროცესში ეხმარება

რუბრიკა, რომელსაც მასწავლებელი მოსწავლეებს კონკრეტული დავალებ(ებ)ის შესრულების წინ აცნობს, ეხმარება მათ საბოლოო შედეგის და წარმატების მაჩვენებლის/ინდიკატორის დანახვასა და მიღწევაში. ამასთანავე, თუ რუბრიკას განმავითარებელი მიზნებისთვის გამოვიყენებთ, მოსწავლეებს მიღწეული შედეგის გაუმჯობესების გზების დანახვაშიც დაეხმარება. მრავალი კვლევა აჩვენებს, რომ ნებისმიერი კლასის მოსწავლეს შეუძლია, თავად მიიღოს მონაწილეობა რუბრიკის შექმნაში (ჰიგინსი, ჰარისი და კოენი, 1994) და რომ ის მოსწავლეები, რომლებიც თვითონ არიან ჩართულნი რუბრიკის შედგენისა და თვითშეფასების პროცესში, გაცილებით უკეთესი აკადემური მიღწევებით გამოირჩევიან ამ მხრივ პასიურ მოსწავლეებთან შედარებით (ანდრე, დუდავანგი, 2008)

http://mastsavlebeli.ge/?p=13937